Tahkim Nedir? Kurumsal Tahkimin Yararları Nelerdir?

Tahkim Nedir?  Kurumsal Tahkimin Yararları Nelerdir?

Türkiye’de yargıda ciddi sorunlar olduğu bilinen bir gerçektir. Yargı’daki iş yükü doğal olarak bu yargılamaların gecikmesine neden olmaktadır. Bu nedenle yargılamanın yavaş yürümesi en büyük sorunlardan biridir. Yargıtay’da bekleyen dosya sayısı 1 Milyonun üzerinde iken bu durum Avrupa’da örneğin Fransa’da 30.000’dir. Bunun neticesi olarak davalar uzun yıllar sürmektedir. Bu durum, uyuşmazlıkların çözümünde alternatif uyuşmazlık çözüm yollarını gündeme getirmektedir

Alternatif Çözüm Yolları

• Arabuluculuk
• Tahkim
• Arabulucu Tahkim (Med Arb)

Arabuluculuk, dostane yollarla uyuşmazlık çözüm yöntemleri uygulanan uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Bu konuda son yıllarda Türkiye’de bazı uyuşmazlıklardan önce arabulucuya başvurulması dava şartı haline getirilerek yargının yükü hafifletilmeye çalışılmış ise de yargının yavaş ve uzun sürmesi halen herkesin ortak sorunudur.

Tahkim Nedir?

Bugünkü yazımızın konusun oluşturan Tahkim ise, kanunun tahkim yoluyla çözümlenmesine izin verdiği konular kapsamında olmak koşuluyla, taraflar arasında doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların devlet yargısında çözümlenmesi yerine, hakemler aracılığı ile kesin olarak çözülmesidir. Bu usulde hakem ya da hakem kurulu tarafından verilen karar aynı devlet mahkemesinde verilen kararlar gibi ilam niteliğinde olduğundan benzer etki ve sonuçlara haizdir. Tahkim kısaca kurumsal ve  ad hoc tahkim olarak iki ana türe ayrılır.

Kurumsal Tahkim, önceden belirlenip duyurulan kurallar çerçevesinde uyuşmazlığın ortadan kaldırılması amacıyla tahkim kurumu ve hakemleri tarafından söz konusu kuralların uyuşmazlıkta uygulanmasıdır. Bugün Türkiye’de giderek yaygınlaşan en önemli kurumsal tahkime örnek olarak İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) verilmektedir.

İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim ve Arabuluculuk Kuralları, 26 Ekim 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İstanbul Finans Merkezi projesinin bir parçası olarak 6570 sayılı kanun ile kurulmuştur. Genel kurul üyeleri arasında TOBB, Türkiye Barolar Birliği, Bankalar Birliği, SPK, Türkiye İhracatçılar Meclisi, BDDK, İşçi ve İşveren Konfederasyonları, Adalet Bakanlığı, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, YÖK, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu yer almaktadır. Bu yönüyle, kamu, özel sektör ve kamu kuruluşu niteliğinde meslek örgütlerinin içinde yer aldığı güvenirliliği yüksek ve örnek bir merkezdir. İstanbul Tahkim Merkezi yayınladığı tahkim kuralları sayesinde de devlet mahkemelerindeki yargılamaya nazaran çok daha hızlı, öngörülebilir ve isabetli kararlar alınabilmektedir.

ISTAC Tahkim Yargılaması Nasıl Başlar ?

Peki, ISTAC Tahkim Yargılaması hangi hallerde gerçekleştirilir? Bu soruya terditli yanıt verilmesi mümkündür. Buna göre taraflar uyuşmazlık çıkmadan önce müstakil bir tahkim sözleşmesi yapabilir veya sözleşme içine tahkim şartı koymak suretiyle ISTAC Tahkimine başvurabilirler. Eğer bu şekilde yapılmış bir tahkim sözleşmesi veya şartı yok ise uyuşmazlık çıktıktan sonra da taraflar tahkim sözleşmesi yaparak uyuşmazlığı ISTAC Tahkim Merkezine götürebilirler. Eğer taraflar arasında böyle bir sözleşme yoksa dahi bir tarafın yaptığı tahkim talebine diğer taraf yanıt verip tahkime yönelik itiraz yapmaz ise cevap veren taraf tahkimi kabul etmiş sayılacağından, uyuşmazlık bu şekilde de tahkim yargılamasına götürülebilecektir.

Taraflar, uyuşmazlığı İstanbul Tahkim Merkezi’ne götürmek isterler ise yapacakları sözleşmeye “Bu sözleşmeden kaynaklanan veya bu sözleşmeyle ilişkili olan tüm uyuşmazlıklar, İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Kuralları uyarınca nihai olarak tahkim yoluyla çözümlenecektir.”  yazarak tahkim şartını kurmuş olacaklardır. Tahkim şartına ilave olarak kullanılacak dil, hakem sayısı, hakemlerin isimleri, uygulanacak hukuk da yazılabilir.

ISTAC Tahkim Merkezi Tahkim Yargılamasının Önemli Özellikleri

ISTAC Tahkim Merkezi sayesinde ciddi bir kurumsal tahkim merkezinin Türkiye’de faaliyete geçmesi Türk hukuku açısından da çok önemli bir gelişmedir. Söz konusu merkezin getirdiği kurallar sayesinde yapılacak tahkim yargılamalarının birçok önemli özelliği bulunmaktadır.

Bu özelliklerden ilki hızlı bir yargılama olmasıdır. Yukarıda izah edilen yollar ile İstanbul Tahkim Merkezi’ne götürülen uyuşmazlıklar iki tür tahkim ile nihayete erdirilir. Bunlardan ilki prensip olarak 6 ay içinde tamamlanan tahkim diğeri de 3 ay içinde tamamlanan seri tahkim usulüdür.

Seri Tahkim Kuralları Madde 1

“Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, taleplerin ve varsa karşı davadaki taleplerin tahkim davasının açıldığı tarihteki toplam tutarının 300.000-TL’yi geçmediği uyuşmazlıklarda İstanbul Tahkim Merkezi Seri Tahkim Kuralları (Seri Tahkim Kuralları) uygulanır.”

Tahkim Kuralları Madde 33

Görev belgesindeki imzaların tamamlanmasından veya 26. maddenin 4. fıkrası uyarınca görev belgesinin onaylandığının Sekretarya tarafından Tek Hakem veya Hakem Kurulu’na bildirilmesinden itibaren 6 ay içinde Tek Hakem veya Hakem Kurulu, uyuşmazlığın esası hakkında karar verir.

Söz konusu kurallar uyarınca 300.000 TL’ye kadar olan uyuşmazlıklar veya taraflar bu konuda anlaşmış iseler uyuşmazlık miktarı bu tutarı geçse dahi seri tahkim kuralları uygulanarak ve seri tahkim kuralları Madde 7’de belirtilen 3 aylık süre içinde nihai olarak çözümlenebilecektir.

Eğer uyuşmazlık 300.000 TL’yi aşıyorsa aksine bir sözleşme hükmü de yok ise 6 ay içinde uyuşmazlık hakem heyeti tarafından kesin olarak çözümlenebilecektir.  Bir ticari davanın yıllarca sürdüğü ve kesin hükme ulaştığı düşünülürse İSTAC tarafından sağlanan hızlı yargılama sayesinde özellikle şirketler çok önemli bir avantaj kazanmaktadır.  Şirketler bir sözleşme ilişkisi içinde ortaya çıkan uyuşmazlığı 3 ay veya 6 ay gibi kısa süreler içinde neticeleneceğini bilmesi sayesinde bir yandan tahkim yargılaması devam ederken diğer yandan ticari ilişkilerini devam ettirme imkanını yakalayabileceklerdir. 

Ayrıca taraflardan biri açıkça haksız olduğunu bildiği veya yargılama sonucunda haksız çıkabileceğini kestirdiği durumlarda, uyuşmazlığın 3 ay veya 6 ay gibi kısa bir süre sonunda çözüleceğini bilindiğinden uyuşmazlığı sulh ile de çözme konusunda irade ortaya koyabilecektir. Bu sayede söz konusu tahkim yargılamasının hızı kimi uyuşmazlıkların derinleşmesini de engellemiş olacaktır.

Tahkim yargılamasının bir diğer önemli özelliği ise Uzmanlaşmış yargılama olmasıdır. Peki uzmanlaşmış yargılama neyi ifade eder?

Tek hakemli dosyalarda hakem eğer taraflarca birlikte belirlenemez ise hakem İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) Divanı tarafından belirlenir. Normal tahkimde ise uyuşmazlığın tek hakem tarafından çözümleneceği hallerde taraflar, tek hakemi birlikte seçerler.  Taraflar tek hakemin seçimi konusunda anlaşamazlarsa Divan, tek hakemi tayin eder. Uyuşmazlığın Hakem Kurulu tarafından çözümleneceği hallerde taraflardan her biri, Tahkim Talebi ve Tahkim Talebine Cevabında birer hakem seçerler. Taraflardan birinin hakem seçmemesi halinde hakemi Divan tayin eder. Bu belirleme, belirli kriterler çerçevesinde konusunda uzman olan öğretim görevlileri veya avukatlar arasından yapılmaktadır. Bu nedenle, çoğu tahkim yargılamasında bilirkişi raporu dahi alınmasına ihtiyaç kalmamaktadır. Kariyeri boyunca uzmanlaştığı konularda yazılarının ve akademik tanınırlığının olduğu hakemler önlerindeki uyuşmazlığı çözerken kendi saygınlıklarını ve Tahkim yargılamasındaki kariyerlerini olumsuz etkileyecek şekilde karar veremezler. Bu sayede ISTAC yargılaması bir otokontrol sistemi de içinde barındırmaktadır. Öte taraftan yabancı yatırımcılar tarafından zaman zaman iş ve yatırım yapacağı devletlerin mahkemelerinde yargılama yapılmasından endişe duyabiliyorlar, ancak uzman hakemler tarafından uyuşmazlıkların ele alınacak olması söz konusu çekincelerin de ortadan kaldırılmasını sağlayabilmektedir.

Tahkim yargılamasının bir diğer önemli özelliği ise, bu yargılamanın devlet mahkemelerdeki yargılamadan daha ucuz oluşudur. ISTAC tarafından yayınlanan tarife uyarınca uyuşmazlık miktarının giderek arttığı davalarda Türk Mahkemelerine oranla daha az yargılama gideri ve harç ödenmektedir. Bir örnek ile açıklayacak olursak 10 Milyon TL’lik bir uyuşmazlık devlet mahkemesinde görülmesi durumunda 683.100 TL yargı harcı ödenmesi gerekirken bu tutar ISTAC’ta 259.800 TL olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece ISTAC Tahkim yargılaması için daha hesaplı bir uyuşmazlık çözüm metodudur denilebilir.

Devlet mahkemelerinin aksine tahkim yargılaması gizlidir. Bu sayede taraflar uyuşmazlığını çözme yolunda ilerlerken sektördeki diğer aktörlerin ve piyasanın taraflar arasında bir uyuşmazlık ortaya çıktığını fark etmeyebilir. Bu özellik ticari hayatta ciddi bir avantaj olarak değerlendirilmektedir. Öte yandan taraflardan birinin talebi üzerine tek hakem veya Hakem Kurulu, tahkimin ve yargılamanın gizliliği ile ilgili her türlü emri verebilir ve ticari sırlar ile diğer gizli bilgilerin korunması için gerekli önlemleri alabilmektedir.

Tahkim yargılaması, taraf iradelerine de önem atfetmektedir. Buna göre taraflar yaptıkları ticari sözleşme içine koyacakları bir madde veya yapacakları özel bir tahkim anlaşması uyarınca uyuşmazlıklarına uygulanacak hukuku, tahkimin yapılacağı yeri, tahkim yargılamasının dilini, uyuşmazlığı çözecek hakemi serbestçe belirleyebilirler. Bu husus tahkim yargılamasının devlet yargısına oranla daha esnek bir yargılama olarak karşımıza çıkartır. Öte taraftan tahkim yargılaması öncesinde düzenlenen usulü zaman çizelgesi ile hangi taraflarca hangi dilekçenin ne zaman verileceği ve duruşma yapılacak ise duruşmanın tarihini ve hangi tarihte karar verileceğini daha yargılamanın en başında taraflar bilmektedir. Bu da uyuşmazlığın tüm tarafları açısından yargılamanın öngörülebilir olmasını sağlamaktadır.

2020 yılında ülkemizi ve dünyayı etkisi altına alan  COVİD-19 Pandemisi nedeniyle ISTAC tarafından,  dünyada ilk kez Çevrimiçi Duruşma Usul ve Esasları yayınlanarak devreye almıştır. Bilindiği gibi Türkiye’de pandeminin hız kazanması sonrasında 25.3.2020 tarih ve 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yargıdaki süreler durmuştu. Ancak tarafların iradesinde götürülen tahkim yargılaması bu durma kapsamında olmadığından anılan kanunun tahkim yargılamalarına olumsuz bir etkisi olmamıştır. ISTAC tarafından yayınlanan Çevrimiçi duruşma esasları ile tarafların fiziki teması da ortadan kaldırılıp çevrimiçi duruşma yapılmasına olanak verilerek önemli bir ihtiyaç karşılanmış ve yargı dünyasına yenilikçi bir yön de verilmiştir.

Yazımızın başında da ifade ettiğimiz gibi, tahkim yargılaması sonucunda hakemlerin vermiş oldukları kararlar aynı devlet Mahkemelerinde verilen kararlar gibi bağlayıcı olması tahkim yargılamasını en önemli özelliklerinden birisidir. Tahkim yargılaması ile alınan kararlara karşı kanunda sınırlı olarak sayılan sebeplerle iptal davası açılabilir ve söz konusu iptal davası kararın icrasını durdurmaz. HMK 439. Maddenin gerekçesinde bu durum “Tahkim kurumunu teşvik amacı ile getirilen önemli yeniliklerden birisi de hakem kararlarının verildiği anda icra edilebilir hâle getirilmiş olmasıdır. Bu şekilde tahkimin, süratli bir şekilde gerçekleştirilmesi imkânı yaratılmış olmaktadır.” şeklinde izah edilmiştir. Ayrıca İstanbul Tahkim Merkezi’ne yapılacak bir tahkim talebi ile Borçlar Kanununda düzenlenen zamanaşımı süreleri de kesilecektir.

İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC ) tarafından yürütülen tahkim yargılamaları son zamanlarda hukuk dünyasında giderek bilinir hale gelmektedir. 2016/25 Başbakanlık Genelgesi ile Kamu İhalelerinde İSTAC Tahkim Şartı olarak girmiştir. Ayrıca son olarak Bankacılık sektöründe yaşanan gelişmeler ışığında Bankaların genel kredi sözleşmelerinde tahkim maddesi koydukları ve ISTAC yargılamasına başvurmaya başladığı bilinmektedir. Bu konuda Bankalar Birliği tarafından tavsiye kararı da alınmıştır. Yakın zamanda uygulamanın genişlemesi beklenmektedir.

Sonuç olarak, ISTAC Tahkim Merkezi sayesinde Türkiye’de kurumsal tahkim ciddi bir ivme kazanmıştır. Yargı dünyasındaki bu yeni enstrüman sayesinde uyuşmazlıklarını çok daha kısa sürede çözmek isteyen şirketlerin sayısı giderek artmaktadır ve bu artışın da ticari hayata çok önemli katkılarının olduğu tartışmasızdır. 16/12/2020

 

                                                                                                                                                                    Av. Arb. Egemen GÜRCÜN LL.M